Stormen er her, endeleg. Det er berre å hive seg i bilen. Vi skal ut til den einaste DNT-hytta du er oppfordra å besøke i hardt vêr. For det er naturkreftene ein vil oppleve her ute. Vinden som skubbar og dreg i deg. Havet som gyngar og bølgjene som reiser seg mot land. På Kråkenes fyr på Vågsøy i Kinn kommune tek du del i oppvisninga utan å risikere livet.

Medan stormen knakar i veggane og mørket pakkar oss inn, blir fyrlykta tent. Eit mjukt, pulserande lys som viser veg for dei der ute på havet. Ei påminning om at fyra ikkje blei bygde for turistar som oss. Totalt har det vore 226 bemanna fyrstasjonar i drift langs Norskekysten. Fyrmeisteren hadde ikkje noko åtte til fire-jobb. Han budde og levde og anda her ute, saman med familien. Og oppgåva var like enkel som den var vanskeleg:

Hald liv i lykta.

– På nokre fyr gjekk lampene gjekk på parafin, og dei måtte rensast og pussast. Du måtte pumpe opp trykk. Glødehettene som skulle lage dette lyset måtte vere i orden. Kom det ein møll, blei hetta øydelagt og måtte skiftast. Kråkenes hadde elektrisk lampe, men den måtte likevel passast på heile natta. Lykteglasa måtte haldast reine for snø, linsene måtte pussast. I tillegg var det her på Kråkenes vêrobservasjonar kvar tredje time. Temperatur, vindretning, vindstyrke, skylag, kva type skyar, alt skrive ned i ein heilt spesiell kode, fortel Helge Johnsen.

Han er son av John O. Johnsen, den siste fyrmeisteren på Kråkenes fyr medan dette fyret var familiestasjon. Heile oppveksten hadde Helge bølgene og sjøfuglen som næraste nabo. Dei første fem åra på Skongenes fyr, resten av oppveksten på Kråkenes saman med foreldra og to kattar.

– Det meste på eit sånt fyr hadde ei rytme. Dagane hadde sine heilt faste punkt. Ein kan seie at det var eit trygt og godt liv, men livet var låst til ei blinkande lampe. Eg høyrer folk som i koronatida snakkar om å gå på veggane fordi ein sit på heimekontor. Far min hadde heimekontor i 52 år og blei van til det.

Helge og familien flytta til Kråkenes i 1960. Foreldra reiste derifrå i 1983. No er fyret automatisert i likskap med resten av fyra i Noreg, og bygningane står som symbol på ei svunne tid.

– I mange, mange, mange år, heilt sidan 1906 og til foreldra mine flytta herifrå, var dette ein del av kystkulturen med familiefyr langs heile kysten. Frå dei mest avsides utpostane på Finnmarkskysten til idyllar i Oslofjorden. Dei var ein del av særpreget på kysten, der fyra lyste i leia og trygga skipsfarten for dei som segla der. Fyra var bemanna av fyrfamiliar som egentlig utgjorde ein heilt eigen kultur som no er vekke.

Helge Johnsen budde sin fem første år på Skongenes fyr, saman med far John Johnsen og mor Margit Johnsen.

Deretter flytta familien til Kråkenes fyr, kor John Johnsen var fyrmeister fram til 1983.

Helge Johnsen besøker framleis barndomsheimen ein gong i blant.

Vi møter Helge når stormen har lagt seg og våren er på veg, skjønt det er snø i lufta akkurat no, midtvegs i mai. Han bur i Førde, men er ikkje framand for ein tur tilbake til barndomsheimen. Over Kråkenesfjellet legg snøen seg skremmande fort i vegbana. Helge er bekymra for at vi ikkje skal kome oss heim igjen. Han snakkar av erfaring. Om vinteren kunne familien vere isolert i vekevis, men vi tek sjansen.

Vi går opp trappa til kjøkken og opphaldsrom, der det no er kafé om sommaren. Mykje er endra sidan dette var Helge sin heim, men han hugsar godt korleis ting var.

– Vi hadde ein divan borte i hjørnet her, der sat alltid far min. Eg sat her, seier han og peikar på motsett hjørne i det som no er opphaldsrommet for gjestane i kafèen.

Ei ny trapp leier opp til loftsetasjen og den såkalla stormsuiten. Ei fullverdig leilegheit med dobbelseng, sofa og spisebord. Helge ser inn på det nyoppussa badet.

– Vi hadde sisterne. Folk klarte ikkje å drikke vatnet her ute. Det var så salt.

Han ser mot havet.

– Eg synes det er veldig flott at fyra blir brukt til slike ting som turisthytter. Det er ikkje noko poeng i at alt skulle stått som eit museum, slik det var då vi var her. Det ville vore livlaust. Utan menneske er det dødt. No fyller fyrbygningane vår tids behov. Samtidig ville det vore kjekt om ein også har med seg ein tanke om kva som var det opprinnelege.

– Kva bør vi hugse frå denne epoken?

– Fyra er kystens stavkyrkjer, eit bilde på Norskekysten og korleis folk har levd. For folk som segla i alskens vêr langs kysten, kunne dei lysa som stod her og blinka bety liv eller død. Det var massevis av folk som hadde som arbeid å bringe folk og gods, desse fyra var ein bit i det å få det til å fungere, eit lite hjul i det svære maskineriet AS Norge. Og så var det nokre menneske som passa på det her, og budde og levde på desse plassane.

LES OGSÅ: Tre fine DNT-fyr

Med teknologien vi kjenner i dag kan det vere utfordrande å forstå at ein nærmast måtte dedikere livet sitt til ei fyrlykt. I dag kan ein trykke på ein knapp og knapt det. At det var sjøfolk der ute på bølgene som var avhengige av fyret, kjende heile familien på.

– Ein ting var framfor alt anna; lykta måtte ikkje slokne. Vi var påpasselege med at vi ikkje gjekk att og fram framfor lykta når det var mørkt, i tilfelle nokon stod og talte blink for å identifisere fyret. Kvart fyr blinka på sin måte. Dette var før GPS, det er eit ruskete område borti her med undervannskjær og dårleg vêr, alt må fungere. Dersom systemet ikkje fungerte, kunne dei vere ille ute.

Då foreldra flytta frå fyret, trudde Helge at faren skulle nytte sjansen til å fri seg frå lenkene og løfte børa av skuldrane.

– Han kom seg ikkje ut av huset. Han blei sitjande med kikert og sjå kva folk gjorde på. Han var eit ytterst sosialt menneske, men isolerte seg for han kom ikkje ut av den rytmen.

Livet i havgapet sette også spor hos mor til Helge.

– Eg merka det spesielt då mor mi var blitt gamal og flytta inn i ein omsorgsbustad. Vi skulle møblere leilegheita og eg tok med to maleri, eit av gamle Skongeneset og eit av Kråkenes. Ho såg på dei og sa «kva du har med desse her for?» «Nei, det er fine måleri og det er no ein del av livet ditt», svarte eg. «Eg har sett nok fyr, ta dei heim igjen». Ho ville ikkje ha bilde av fyr på veggen. I ho låg alt som måtte forsakast når du budde ein sånn plass.

– Trur du ho kjende meir på det enn faren din?

– Ja, det trur eg nok. Han var nok ein type som passa til eit sånt liv. Ho var ei som vende seg til det. Når familiestasjonane blei lagt ned, var det ikkje berre på grunn av teknologiske utviklinga, det var også fordi det blei færre og færre folk som klarte å bu sånn.

Eit liv på Kråkenes fyr kosta, men det gav også.

– Eg dreiv veldig mykje og las og putla med modellbygging. Låg heile vintrar og skaut med luftgevær nede her, eller sat oppe på rommet mitt og skreiv. Du får jo alle slags sære interesser når du bur ein slik plass og gudskjelov at ingen seier til deg at dette ikkje er kult. Eg dykka inn i sjøfuglar, og skulle lære meg å stoppe ut fuglar. Heilt til moderen blei lut lei av å ha gongen full av fjør. Om somrane var det mykje fiske, eg har tusenvis av timar i fjæra med kastesluk. Eg bestemte meg for å lære meg å spele gitar, brukte ein vinter på å lære meg å stemme, neste vinter på grepa, hadde så god tid. Sat eg og skreiv på noko kunne eg bruke lang tid på å kna på setningar. Oppdaga gleda ved å skrive. Det er rimeleg sært når du som 12-åring får føre deg at du skal oversetje eit par dikt av Goethe til nynorsk. Men det er ein rikdom å ha det sånn, tykkjer eg.

Berre dagar før møtet vårt, pensjonerte Helge seg frå jobben som journalist i avisa Firda. Mange har lagt merke til den skarpe pennen, men skrivinga er på ingen måte lagt på hylla. Litteraturen Helge vaks opp med var av det noko utradisjonelle slaget. – Faderen kjøpte Gyldendals store konversasjonsleksikon. Han var ein lesar av den gamle skule. Du starta på første side og las til slutten. Vi las oss gjennom fire bind. Og det var jo eigentleg veldig spennande, det var frykteleg mykje ein ikkje visste.

– Du trenger ikkje bli snever og bak nova sjølv om du veks opp på ein plass som dette her. Med far, mor og to kattar. Sjølv om det skulle fortone seg som oppskrifta på eit liv som ikkje går på skiner. Det kan gi deg ro til å oppdage det du ikkje ville oppdaga om alt støya og ropte til deg, og ikkje minst dersom du skulle springe etter alt andre sa var kult.

Og når alt kom til alt, hadde ikkje naboen det så veldig annleis.

– I motsetnad til mange av dei andre fedrene, slapp faren min å vere utpå havet. Livet for mange familiar trur eg var mykje meir angstfylt, og dei følte risiko mykje meir enn oss. Vår påkjenning var isolasjonen. Vintrane då eg gjekk på ungdomsskulen budde eg vekke, fordi fjellet her blei sperra av snø. Det kunne vere sperra i tre månader. Då budde eg hos bestefaren min på Raudeberg, og onkelen og tanta mi og søskenbarna mine og hadde det kjempegodt, og fekk fabelaktig god sosial trening.

– Kjende du på heimlengt?

– Den hardaste heimlengten hadde eg då eg begynte på gymnaset på Sandane. Det var ein heimlengsel som gav meg dårleg samvit, for eg lengta ikkje etter foreldra mine. Eg sakna sjøen, lyden som vi høyrer svakt i bakgrunnen når vi sit her no. Bølgene som ligg og arbeider. Måseskrik, skikkelege svartbakar med mål i. Fjorden der inne var så flat at skulle du sjå bølger måtte du lage dei sjølv. Det blei ein fæl gnagande heimlengt. Den blei såpass gale at eg til slutt gjekk på S-laget og kjøpte ein boks med taremjøl. Kvar kveld då eg la meg, tok eg ei skei med taremjøl og la på tunga. Då fekk eg smaken av sjø og lukta av fjæra opp i nasa. Så sovna eg. Eit sært dop, men det verka.

– Kan du oppleve den same lengten i dag?

– Ikkje på same måte, fordi eg har båt i Førde og er på sjøen stadig vekk, året rundt. Det er rett nok ein fjord, og det er ganske stilt og flatt, men det har jo noko med at ein venner seg til. Det er ein måte for meg å halde røtene mine i saltvatn, drive med ein båt og krok og agn og snøre, dra fisk over ripa.

Snødrivet har lagt seg, og det er ikkje lenger noko hast med å kome seg over fjellet. Utanfor skrik stormåsen, og sola varmar dei salte berga. Ei totalforandring på berre eit par timar.

– No fleire tiår etter du flytta herifrå, kva hugsar du best?

– Kontrastane. Mange ville sikkert seie store orkanar, men eg kan aldri hugse nokon gong at eg var redd her ute. Huset var så solid. Det heilt særeigne orkanbrølet, som ingen heilt greier å forstå om ein ikkje har høyrt det. Det er ein sånn lyd der vinden kjem ropande og så senkar han stemma, det blir lågare og lågare ned til ein sånn strupelyd som seier «no kjem eg og tar deg». Då snakkar vi dobbel orkan. Det er mektig så det held, men så har du kontrasten med desse seinsommarkveldane då det ein sjeldan gong er heilt velsigna blankt og mildt. Då er sjøfugllyden rundt om her. Du kan tenne eit stearinlys ute på tunet, og sjøen ligg berre og småpratar. Du set seg ned på desse berga her nede, og du har det nordiske sommarlyset. Og det er vel eigentleg det eg hugsar best, kva yttarpunkt som kan vere her. Slik det kan vere i eit menneskeliv, fullstendig frå det eine til det andre.

– Kjende du på ein fascinasjon over det ekstreme vêret, eller blei det ein del av normalen?

– Dobbel orkan og vel så det, det var det som var gøy, då var det liv i luka, då verkeleg dundra det og stod på. Då sat vi og følgde med på sjøen, ikkje fordi vi var redde, men fordi då var det action. Det trasige var veke etter veke med heilagt alminneleg dritvêr. Stiv kuling og slagregn frå sørvest, dag ut, dag inn. Du kunne ikkje gjere noko ute, skulle du gå ein plass blei du våt. Dette var vêret som sleit. Ikkje var det skikkeleg stygt og aldeles ikkje var det fint. Og så kom sommaren og turistane som sa «gid, så eksotisk det må vere å bu her». Tanken på at det var eksotisk streifa meg ikkje før mange år etter, då begynte eg å skjønne at ein kunne oppfatte det sånn. For oss var det for det meste å tilpasse livet etter kulingen. Det eksotiske for meg var å kome inn i fjorden der dei hadde skog. Ei heil li full av skog. Vi var på skuletur til Stryn og såg massevis med skog, og så var det ein plass der dei hadde ein kalkun. Vi såg ein kalkun og køyrde heim igjen. Dét tykte vi var eksotisk.